جامعیت انسان کامل در نهج البلاغه

یکی از برجسته‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی‌های انسان کامل، جامعیت اوست و این بدین معنی است که کلیه مراتب وجودی عالم را  واجد است و همه ویژگی‌ها و ابعاد نشئات سابق و لاحق در وجود او ظهور یافته است.  حقیقت «وجود» که همان حق‌تعالی است، دارای ظهور و بطونی است. ظهور آن عالم هستی است و بطون آن «اسمای الهی» است. برزخ جامع و واسطه‌ میان این دو همان انسان کامل می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر، انسان کامل واجد تمام خصوصیات عوا‌لم و مظاهر ربوبی از غیب تا‌ شهادت است.   انسان کامل به‌لحاظ دارا بودن کلیه مراتب عالم، عالم صغیر نیز نامیده شده و به‌خاطر جامعیت اسما و صفات‌الهی، خلیفه الله است و بدین‌‌ترتیب حق ولایت نیز دارد. ازسویی‌دیگر چون برزخ میان ظهور و بطون وجود است، مقام وساطت علمی، عینی و فیض‌رسانی به سرتاسر هستی با اوست و چون عالم دائر مدار وجود ولی‌الله است، مقام قطبیت زمان متعلق به اوست، ازاین‌رو حجت‌الله است و جهان هرگز از وجود او خالی نخواهد ماند.